Kada kažemo “identitet”, danas najčešće pomislimo na sopstvenu predstavu o sebi, predstavu koju drugi imaju o nama i mi o drugima. Identitet se, međutim, može razumeti ne samo kao lično, već i rodno, nacionalno, profesionalno obeležje individue i određenog društva. U tom smislu, izložba “Identiteti: predstave žena u srpskom slikarstvu između dva rata” otvara mnoga pitanja, danas zapravo možda i aktuelnija nego ikada. Umetnost treba da provocira, postavlja pitanja i otvara teme, reaguje na društvene fenomene i probleme, preispituje sve ono što smo (možda) već usvojili kao univerzalnu istinu, ali uvek je pitanje koliko smo, kao društvo, spremni na suočavanje sa sobom, svojim okruženjem i svim onim u šta verujemo.
Osim što ukazuju na slikarsko poniranje u sopstvenu suštinu, autoportreti srpskih slikarki između Prvog i Drugog svetskog rata, prikazuju i društvene, rodne i profesionalne uloge žena epohe u kojoj nastaju. Sopstvo kao društvena konstrukcija nastaje u procesu socijalizacije u kojoj individue definišu i redefinišu sebe i druge. Autoportret je sredstvo mapiranja prolaznosti vremena, iz njega razumemo “putovanje” iz jednog u drugog sebe (“Autoportret sa majkom” Milene Pavlović Barili nastao tokom Mileninih priprema za upis na Minhensku Akademiju, u vreme kada nije bilo uobičajeno da žene pohađaju Akademiju). Autoportret može biti i predmet istraživanja psiholoških promena, ali i ispoljavanja različitih stanja i emocija. Kao najdominantniji obrasci autoportreta srpskih međuratnih slikarki pojavljuju se predstave sebe kao slikara ( Zora Petrović, jedna od naših najznačajnijih slikarki ekspresionizma, slika “U ateljeu” i Ljubica Cuca Sokić “Autoportret u crvenoj bluzi”), zatim sebe izvan slikara, kao i oni bez referentnih atributa (autoportreti Milice Bešević i Jelisavete Petrović).
Kod svakog pojedinca oduvek je prisutna potreba za kreiranjem javne slike sopstva, koja se možda razlikuje od one koja nije “izložena” svetu. Takođe, i danas su poza i zauzimanje ugla iz kojih želimo da budemo viđeni, društveni imperativ. Stvaranje određene slike o sebi neizostavan je element socijalizacije i (samo)identifikacije. U tom konteksu, portreti glumica koje možete videti na ovoj izložbi predstavljaju vizuelnu hroniku jedne epohe i odraz su sopstvenog, ali i kolektivnog shvatanja rodnog i profesionalnog identiteta. Portreti glumica ( “Portret Zlate Markovac” i “Portret Dare Milošević” Jovana Bijelića i “Portret Darinke Milošević” Veljka Stanojevića) zapravo su slikane priče o narastajućoj građanskoj klasi, ukusu srpskog društva, modi i sveukupnom vrednosnom sistemu tog doba.
Ako govorimo o bilo kom geografskom podneblju, nemoguće je posmatrati ni pojedince (naročito ukoliko se radi o umetnicima), ni društvo izvan konteksta nacionalnog identiteta. Balkansko podneblje je, u tom smislu, specifično na mnogo načina. Balkan je, “između Istoka i Zapada”, kao “mesto susreta” , prostor specifične vizuelne heterogenosti koja za posledicu ima stalni pokušaj da se zauzme čvrsta pozicija u razumevanju osećaja pripadanja, kako sopstvenog, tako i kolektivnog. Ova traženje sebe (u heterogenom prostoru) najprimetnija su na delima na kojima se “moderno” i “tradicionalno” (poput istoka i zapada) prepliću (“Seljanka” Zore Petrović i “Prelja” Bete Vukanović) stvarajući fenomen u srpskom slikarstvu koji bismo mogli označiti kao etnograđanski modernizam. Već po nazivu, slika “Kupačice” Save Šumanovića upućuju na temu evropske okupiranosti Orijentom. Ona ukazuje na pomenute kulturološke dualnosti: Istok-Zapad, tradicionalno-moderno, urbano-ruralno. Most koji možemo videti u pozadini zapravo je Savin Šid, mesto sigurnosti koje pokušava da spoji levu i desnu stranu slike, odnosno, dualnosti Istoka i Zapada, ali i sopstvenog identiteta-Šumanovića i Choumanovitch-a.
Izložba “Identiteti” otvara pitanja rodnog identiteta, vrlo smelo, iako je ovo i danas, u izvesnom smislu tabu. Naime, kvir kao pojam koji je nemoguće strogo definisati, koristi se da označi širok spektar identiteta van (hetero)normativa. U tom smislu, pre možemo govoriti o kvir konceptima (temama, predstavama i prostorima koji su bili sredstvo preispitivanja sopstvene seksualnosti, rodne pozicije, ali i umetničke i ljudske slobode). Pojedina dela jesu zapravo metaforičan prikaz sputanosti kvir identiteta, prikazana prostorno: “Čežnja” Zore Petrović manifestacija je “četiri zida”, zatvorenog prostora unutar kog se mogla ispoljiti čežnja slikarke za homoerotskim temama.
Ovom izložbom, mladi autor Nikola Ivanović pokušava da odgovori na mnoga pitanja aktuelna danas, a položaj žene u društvu, kako žena vidi sebe unutar svoje profesije i kako mi percipiramo svoje sopstvo, samo su neka od njih. Ova izložba pomera granice ne samo u muzeološkoj, već i u kulturološkoj praksi naše sredine. Podstiče na razmišljanje o našem odnosu prema sebi, prema drugima, odnosu prema (ne)jednakosti u identitetskom poimanju. Ukazuje na raznolikosti, ali pre svega poziva na prihvatanje različitosti kao ključ kreiranja lepše stvarnosti i boljeg društva.
Izložbu možete pogledati u Galeriji Matice srpske do 4. jula.
Tekst: Vladislava Milovanović Milošević
