Tekst: Vladislava Milovanović Milošević
Poleksija Todorović, bila je ćerka Matije Bana, slavnog srpskog književnika, pedagoga i diplomate i poreklom Grkinje Margarite Ban, a ova referenca u prvom je planu da bi se razumelo odakle potiče njeno visoko obrazovanje i mogućnosti usavršavanja koje žene u tom periodu nisu imale (s obzirom na to da je slikarka Poleksija Todorović živela u periodu od 1848. do 1939. godine). Govorila je italijanski i nemački jezik, a u Zavodu za mlade devojke iz uglednih kuća učila je književnost, istoriju, crtanje, klavir i ručni rad. U krugu učenih ljudi, koji su stalno posećivali dom porodice Ban, Poleksija je stekla veća znanja od svih koje su mogle da joj ponude škole onog vremena, koje joj, kao ženi, nisu ni bile dostupne.
Još kao devojčica pokazala je izuzetan dar za slikarstvo.Iako ženama akademsko obrazovanje nije bilo omogućeno, Poleksiji je školovanje kod slikara Jovana Deroka, a potom i u školi Steve Todorivića, njenog supruga, bilo dovoljno da uz neosporan talenat koji je posedovala, ostavi značajan trag u srpskom slikarstvu i zauzme istaknuto mesto u masovnoj produkciji i plasmanu crkvenih slika na tlu srpskog kulturnog prostora. Poleksija je učestvovala na važnim grupnim izložbama, kao što je Međunarodna izložba u Rimu 1911. godine, koja je imala snažan odjek u tadašnjoj likovnoj kritici. Petnaest godina radila je kao profesorka crtanja u Višoj ženskoj školi dajući tako značajan doprinos edukaciji žena u srpskoj sredini s kraja 19. veka.
Stevan Todorović je u svojoj životnoj saputnici, Poleksiji Todorović, imao muzu, savetnika, dragocenog saradnika i veliku inspiraciju. Stevan i Poleksija Todorović zajednički su osnovali prvu slikarsku školu u Srbiji i bili prvi preduzetnički umetnički par u našoj zemlji. Zajedno su živeli i stvarali čitavog života. “A kada sam Stevu zavolela imala sam 16 godina, a on 33. Venčali smo se u Beogradu 1864. Na bogatstvo nismo mislili. Došla tako neka spahinica iz Bačke da me prosi za svog sina. Govorili su mi o bogatstvu, ali ja sam rekla: Hoću Stevu, a drugog neću!”, ispričala je Poleksija decenijama kasnije u jednom intervjuu za “Vreme”. Kada se udala za Stevu Todorovića, Poleksija je već savladala osnovne tehnike crtanja i počela je da pomaže svom mužu i da uz njega stiče veštine slikanja masnim bojama. Boravili su u Firenci i Rimu, gde su proučavali poznate kompozicije renesansnih majstora Ticijana, Rafaela, Tintoreta i Veronezea. Zajedno su izradili mnogobrojne ilustrativne akvarele i crteže, više velikih istorijskih kompozicija, dvadeset ikonostasa, mnoge ikone i pejzaže i oko 500 portreta. Bračni par radio je zajednički i na oslikavanju enterijera mnogih crkava.
Kao akademski obrazovani slikar, Steva je bio dostojan da prikazuje ljudsku figuru u punoj telesnoj akciji, čime je dobio mogućnost da izradi istorijske slike u slavu nacije, kao što su “Smrt Hajduk Veljka” (1860.) i “Postriženje sv. Save” (1907.) Poleksija pak nije mogla da slika složene i zahtevne istorijske kompozicije jer po ustaljenim društvenim konvencijama vremena, nije bilo prikladno da izrađuje portrete vodećih dinastičkih, crkvenih, vojnih i kulturnih prvaka. Njeno portretno slikarstvo vezuje se za realistično predstavljanje, uslovno rečeno, manje važnih predstavnika građanske klase. O raskoši njenog pejzažnog slikarstva svedoči izuzetna slika “Panorama Beograda” iz Narodnog muzeja u Beogradu. Ipak, nemoguće je odvojiti stvaralaštvo Steve Todorovića od Poleksijinog stvaralašta. Njihovo slikarstvo isprepletano je kao i njihovi životi: oni su osobene individue koje skupa predstavljaju alegoriju intelektualnog prijateljstva i bračne ljubavi.
View this post on Instagram
Do kraja 19. veka Poleksija je već bila među malobrojnim ženama koje su svoj život posvetile slikarstvu, u to vreme to su, uz nju, bile samo Mina Karadžić i Katarina Ivanović. Bila je među najaktivnijim članicama Beogradskog ženskog društva. Zatim je postala i član beogradske Književno-umetničke zajednice koja je od 1892. okupljala naučnike, umetnike i pisce. Usledile su i njene humanitarne izložbe širom zemlje, a 1907. godine postaje jedna od osnivačica Srpskog umetničkog udruženja.Učestvovala je u prosvetnim i humanitarnim delatnostima Beogradskog ženskog društva koje se zalagalo za emancipaciju žena.
Pojedina dela iz njenog opusa sačuvana su u dve važne kulturne ustanove u Beogradu: 16 slika nalazi se u Narodnom muzeju, dok je deo zajedničkog opusa sa Stevom Todorovićem izložen u Domu Jevrema Grujića.
