Tekst: Vladislava Milovanović Milošević
Prva dama srpske arhitekture i urbanizma, Jelisaveta Načić, rođena je u uglednoj trgovačkoj cincarskoj porodici, 31. decembra 1878. godine u Beogradu. Iako se krajem 19. veka u srpskoj sredini nije gledalo blagonaklono na obrazovanje žena, Jelisaveta je završila osnovnu i srednju školu, ali njena glad za znanjem se nije tu završila. Naime, poželela je da studira arhitekturu na tek otvorenom odseku za arhitekturu na Tehničkom fakultetu u Beogradu 1896. godine. Uprkos prvobitnom protivljenju svojih roditelja, upisala je željene studije tako što je troškove istih izmirila od miraza koji su njeni roditelji spremili za njenu udaju, pokazavši tako odlučnost i spremnost da život uzme u svoje ruke. Zaboravljena graditeljka Beograda i jedna od najznačajnijih žena s početka 20. veka, završivši ovaj fakultet, postaje prva žena diplomirani arhitekta u Srbiji, ali kako istoriografija beleži, istovremeno i prva žena arhitektkinja u Evropi.
Ubrzo po završetku studija, Jelisaveta Načić zaposlila se u Ministarstvu građevina, gde je položila državni ispit za arhitektu i bila zaposlena na mestu crtača kao prva žena koja je radila u službi rezervisanoj za muškarce, ali su prilike bile takve da nije mogla postati činovnik, budući da je za to bilo neophodno služiti vojni rok. Podnosila je zahtev da služi vojsku, ali kako je to naravno odbijeno, morala je da pređe u Inženjersko-arhitektonski odeljak Beogradske opštine 1903. godine (otvorivši uz dr Dragu Ljočić vrata javnog sektora i za žene) gde je radila do 1916., kada biva poslata u logor Nežider u današnjoj Austriji. Kraj Velikog rata, okončaće njenu karijeru, ali je ipak prethodno uspela da ostavi neizbrisiv trag na ubranom liku Beograda i ostane upamćena kao žena koja je gradila Beograd u onom periodu kada je on od male truske kasabe postajao moderan evropski grad.
Prvo Jelisavetino arhitektonsko ostvarenje u srpskoj prestonici bile su čuvene male stepenice na Kalemegdanu, danas preko puta Francuske ambasade. Svoje najbolje telo ostvarila je takođe na samom početku karijere, a to je Osnovna škola kod Saborne crkve, koja danas nosi naziv OŠ “Kralj Petar I”. Izgrađena je u stilu modernizovane neorenesanse, a svojim duhom pleni i danas. Radila je na uređenju Terazija: čitav prostor bio je podeljen na dva dela, a u centru je bila podignuta fontana koja je trebalo da primi Meštrovićevog Pobednika. Ove će radove, međutim, prekinuti početak Prvog svetskog rata 1914. godine, a u naknadnim preuređenjima Terazija, fontana koju je Jelisaveta projektovala, nažalost biva uklonjena.
Pored privatnih kuća (između ostalog, kuća knjižara Marka Markovića 1904. godine) koje je gradila, u Beogradu se ističe Crkva Sv. Aleksandra Nevskog, rađena po njenom projektu, u srpsko-vizantijskom stilu. Započeta je 1912., ali je zbog rata njena izgradnja prekinuta, da bi bila nastavljena 1924. pod nadzorom ruskog arhitekte Androsova.
Projektovala je i Terazijski slavoluk, postavljen u čast povratka srpske vojske iz balkanskih ratova,a zbog natpisa “Još ima neoslobođenih Srba” , ispisanog na jednom njegovom delu, završila je u spomenutom austrougarskom logoru. Neki bi rekli sudbinski, upravo u logoru Nežider upoznaje Luku Lukaja, albanskog intelektualca i borca za oslobođenje Albanije, sa kojim je dobila ćerku. Po izlasku iz logora, potpuno se posvećuje porodici i više se nije bavila arhitekturom. Kratko su živeli u Beogradu sa ćerkom Lucijom, zatim u Skadru gde su učestvovali u podizanju Albanskog ustanka i na kraju, u Dubrovniku. Postoje navodi da je Jelisaveta uvek žalila za rodnim Beogradom i želela da se u njega vrati. Osim raskošnih kuća, crkava i drugih građevina koje je stvorila, a koje i danas mame uzdahe dok šetamo Beogradom, u opštini Stari Grad postoji ulica koja nosi njeno ime.
